हनुमन्ते खोलाको पुल

भक्तपुरको हनुमान खोला काठमाडौको बागमती जस्तै महत्वपूर्ण नदी हो । भक्तपुरलाई पूर्वबाट दक्षिण तर्फ घेरेर रहेको खोला ख्वपँको बिकाससंगै अभिन्न रुपमा रहेको खोला हो । हनुमान खोला भक्तपुरको उत्तर पूर्वमा रहेको महादेव पोखरी डाँडाबाट नगरकोट र बागेश्वरी डाँडाको बीच भागवाट पश्चिम तर्फ बग्दै भक्तपुरको दक्षिणी भाग हुदै थिमि तर्फ बग्ने गर्दछ । यो हनुमान खोला जसलाई अचेल हनुमन्ते खोला भनेर चिनिने गरेको छ, मनोहरा नदीसंग मिसिन्छ । काठमाडौ उपत्यकामा बहने प्रमुख सात नदीलाई सात मतीको रुपमा लिने गरिन्छ । शिवपुरी डाँडाको उत्तरबाट बहने बागमती, शिवपुरी डाँडाकै दक्षिणबाट बहने बिष्णुमती, शिवपुरी डाँडाकै दक्षिण पूर्वबाट बहने रुद्रमती (धोबीखोला), मणिचुड पर्वत अर्थात बज्रयोगिनीको डाँडाबाट बहने मणिमती (मनोहरा), बागेश्वरी डाँडाबाट बहने हनुमती (हनुमन्ते), उपत्यकाको अन्य स्थानबाट बहन शुरु भएका इक्षुमती (टुकुचा) तथा भद्रमती (भचाखुशी) गरि यि सात मतीको संगम हुने हुँदा बागमतीलाई सप्तमती पनि भन्ने गरिन्छ । बागमती नदीमा पशुपती मन्दिर आर्यघाटमा बनाइएको पुल तथा भक्तपुरको हनुमन्ते खोलामा बनाइएका पुलहरु एउटै समय कालका हुन् । बागमतीको पुल तथा हनुमन्तेको एउटा पुल एउटै किसिमले बनाएको छ । खोलाको दुइ किनारमा ढुङ्गाका पर्खाल उठाएर त्यसमाथि लामो लामो काठका सत्तल ‌ओछ्याएर बनाइएको छ । यस तस्विरमा देखाइएको हनुमन्ते खोलाको पुल भने क्यान्टीलिभर पद्धतीबाट बनाइएको छ । विश्वमा क्यान्टीलिभर पुलको शुरुवात हुनु भन्दा धेरै वर्ष अगाडि नै भक्तपुरको यो पुलमा क्यान्टीलिभरको उदाहरण देख्न सकिन्छ । यस पुल बनाउँदा राम्ररी मिलाएर काटिएका चौडा ढुङ्गाहरुलाई चुना सुर्कीको जोडाइबाट पर्खाल लगाइएको छ । लामा लामा ढुङ्गाहरु ओछ्याएर खोलाको दुबै तर्फ पाच तहको क्यान्टीलिभर बनाइएको छ । जसमाथी फेरी लामा ढुङ्गाहरु नै ओछ्याएर पुल तैयार गरिएको छ । यो पुल बनाउने पद्धती बलियो पनि हुने गर्दछ । क्लेरेन्स कोमिन टेलर बेलायती सैनिकको रुपमा भारतमा रहेको इष्ट इण्डिया कम्पनीमा आएका थिए । सन १८५७ मा भारतका राज्यहरुसंग अंग्रेजको युद्धको क्रममा घाइते भए पछि सैनिक जीवन छोडेर प्रशासनिक काममा लागे । यहि सिलसिलामा सन १८६३ मा नेपाल बेलायती रेसिडेन्टका सहायकको रुपमा काठमाडौ आएका थिए । फोटोग्राफीमा रुची भएका क्लेरेन्स कोमिन टेलरलाई नेपालमा रहेका जात जातिका तथा धार्मिक एवं सांस्कृतिक स्थलहरुको तस्विर लिन बेलायती सरकारले दिए पछि उनले थुप्रै तस्विर खिचेका थिए । यो नै नेपालमा फोटोग्राफीको शुभारम्भ हो ।
भक्तपुरको हनुमन्ते खोलामा बनाइएका ढुङ्गाको पुलहरु मध्य यो पुल महेश्वरी घाट निरको पुल जस्तो लाग्छ । छिपा ताँ भनिने यो पुल नै हो कि !!! गल्ती भएमा जानकारी दिनुहोला ।

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

फागुन ७ र नेहरुको चालवाजी

Image
फागुन ७ देशकै एक गर्वित दिन । यस दिन देशले प्रजातन्त्र पाएको थियो । १०४ वर्ष लामो पारिवारिक राणाशासनबाट मुक्ति पाएको दिन थियो यो दिन । नाम मात्रको राजा रहने तथा सम्पूर्ण राजनैतिक , सामाजिक तथा आर्थिक अधिकार राणाहरुका आफ्नै परिवार भित्र मात्रै निहित हुने हुँदा राणाकाललाई जहाँनिया शासनको रुपमा लिने गरिन्छ । हामीले इतिहासमा पढेका विवरणहरु अनुसार राजा त्रिभुवन नै राणाशासन बिरुद्ध मोर्चावन्दीमा लागेर राजतन्त्रकै बाजी थापेर प्रजातन्त्र ल्याएका थिए । त्यसैले हामीले राजा त्रिभुवनलाई राष्ट्रपिता तथा फागुन ७ को त्यो अविस्मरणिय दिनलाई प्रजातन्त्र दिवसको रुपमा मनाउन थालेका हौ । राजा त्रिभुवन के साच्चै राजा त्रिभुवन त्यति गर्व गर्न लायक थिए वा के राजा त्रिभुवनकै नेतृत्वले गर्दा राणाशासनको अन्त्य भएको थियो । राणाशासन विरुद्धको मोर्चावन्दी गर्न के भारतीय राजदूतावास नै शरण लिनु आबश्यक थियो । के देशमै बसेर राणाविरुद्ध लाग्न सकिदैनथ्यो त ! भारतीय राजदूतावास भित्र लुक्न जानु वा भारतसंग शरण माग्नु त कायरता होइन र ? कुनै बेला राजा सुरेन्द्रले पञ्जाछाप लगाएर सरकार चलाउने अधिकार दिए पछि त्यो पञ्जाछाप रद्द ...
Read more

लाखे: भैरव कि राक्षस

Image
निकै प्रचलित छ लाखे । गथामुँग चह्रेका दिन देखि प्राय नेवाः बस्ती रहेको शहरहरुमा लाखे नाचको शुभारम्भ हुन्छ । निकै चाख मानेर बच्चा देखि बुढासम्मका सबैले हेर्ने गर्दछन् । आखिर के छ र यसका प्रमुख आकर्षण हुनु पछाडिको कारण । यसमा लाखेको नाचले वा लाखेको मकुण्डोले वा यसले गर्ने ख्यालठट्टाले गर्दा । प्रश्न जति सहज छ जवाफ सहज छैन । यसको आकर्षणको कारण खासमा अरु नै छ । त्यसै तान्न सक्ने आकर्षण के ले गर्दा भयो होला ?  वास्तवमा लाखे एक प्रेमी हुन् । प्रेममा पागल भएका प्रेमी । मानव बस्तीमा मानव कन्यासंग प्रेम बसेपछि मानव हुन खोजेको राक्षस । साथै राक्षस हुन नचाहेको राक्षस । मानवले स्विकार नगरेर मानव हुन नसकेको राक्षस ।  लाखेका किंवदन्ती भने किसिम किसिमका छन् । कथा भिन्न भिन्न किसिमका छन् । त्यस मध्य एक किंवदन्तीका अनुसारको कथा भने काठमाडौ उपत्यकाकै को हो ।  लाखे एक युवा थिए, राक्षस कूलमा जन्म भएका युवा । ति युवा काठमाडौ उपत्यकाका एक युवती देखेर पागल भएका थिए । उनको रुपमा पागल भएका ति युवा युवतीको प्रेममा फसेर सधै मानव रुप लिएर भेट्न आउँथे । उनकी प्रेमिका एक किसान ज्यापूको छोरी थिइन् नाम ...
Read more

पोखराको ताहामचा

Image
नेवाःहरू संस्कृतीमा धनी छन् । आफ्नो संस्कृती जगेर्ना गर्न नेवाःहरू जति अरू सिपालु हुदैनन् पनि । वर्षको ३६५ दिनमा ३६६ वटा चाड मनाउछन् भनेर नेवाःलाई भन्ने गरिन्छ । त्यसैले त पुरानो कथन छ , " राणा बिग्रियो मोजले नेवाः बिग्रियो भोजले" । नेवाःहरू हरेक अवसरलाई चाडको रूपमा मनाउन अग्रसर हुन्छन् । तर पोखराका छब्बिस कुरियामा बसोबास गर्ने नेवाः जात्रा मनाएर ब्यापार बृद्धी गर्दथे ।   पुराणमा लेखिए अनुसार भाद्र कृष्ण प्रतिपदाको दिन यमलोकको ढोका एक दिनको लागी खुल्दछ यसै अवसरमा आफ्ना मृत आफन्तजनले पनि सहज प्रबेश पाउन भन्नको लागी नेवाः सम्प्रदायमा "साँपारू" मनाउने चलन बस्यो । यस दिन सिङ्गारिएको गाई वा गाईको प्रतिकात्मक रूपमा बनाइएको ताहासाँ तथा दोक चा साँ मा सेतो कपडा भुइसम्म बाँधेर सो समाइ गाईको पुच्छर समातेर बैतरणी तारिनेको रूपमा बजार परिक्रमा गर्ने परम्परा बस्न गयो ।   गाईको रूपमा बनाइने प्रतिकात्मक रूप तिनै शहरमा केही भिन्न देखिन्छ । भक्तपुरमा ताहासाँ (ताहामचा) बनाएर, काठमा डौ मा बालकहरूलाई सिङ्गारेर शिरमा उल्टो पेरूङ्गो राखेर त्यसमा गाईको चित्र टाँसेर तथा पाटनमा बिभिन्न दे...
Read more