Posts

कथा बोल बमको

Image
केही दिन अगाडि असारको अन्तिम सोमवारको दिन बिहान बजारमा केही बोलबमको टोली देखे । मलाई असार महिनामा पनि बोलबम शुरु हुँदो रहेछ कि भन्ने लाग्यो । पछि सम्झिए चन्द्रमास अनुसार पहिलो सोमवार असार ३० गते परेको हुँदा बोलबम निस्किएको रहेछ । पछिल्लो समय नेपालीहरुमा पनि रुचाउन थालिएको बोलबममा लामबद्ध कलश बोकेकाहरु देखेर रमाइलो नै लाग्दछ । तर जब अन्त तर्फ चर्को भोजपुरी गीतमा रक्सीले मातेका मधेशी मूलका झुण्डहरु उफ्रि उफ्रि नाचेको देखे पछि भने धर्मको नाममा हिड्ने कावडीहरु उच्छृंखलता तर्फ लागेको अनुभुति हुन्छ । पहिले पहिले बोलबमको यात्रामा हिड्ने कावडहरु कति शान्तसंग लामबद्द भइ हिड्ने गर्दथे । तर अचेल चर्को संगीतले सबैला ई त्रसित बनाउन थाल्ने भइसकेका छन् । के आ वाज कम गर्न सकिदैन ? आखिर के हो त बोल बम हिन्दुहरूका हरेक कुरा आख्यानमा लेखिएका किंवदन्ती आधारित हुने गर्दछ । बोल बमको पनि त्यस्तै किंवदन्ती रहेको छ । बैजनाथ धाम जसलाई बैद्यनाथ धाम पनि भन्ने गरिन्छ । भगवान शिवका बाह्र ज्योतिर्लिङ्गमा एकका रूपमा बैजनाथलाई लिने गरिन्छ । बैजनाथको कथा यस्तो छ । लंकाधिपति रावण शिवका अनन्य भक्त थिए । एकपटक...
Post a Comment
Read more

जीवित देवीका रुपमा पूजिने कुमारी

कुमारी अर्थात अविवाहित महिला वा बालिका । अझ भन्ने हो भने रजस्वला हुनु अगाडिको बालिकालाई कुमारीका रुपमा लिने गरिन्छ । तर बोलिचालिमा अविवाहित महिलालाई पनि कुमारी भन्ने गरिन्छ । कुमारी पूजा गर्ने प्रचलन केवल नेपालमा मात्रै होइन । भारतमा रहेको प्रख्यात मन्दिर कन्याकुमारीले पनि कन्या त्यसमा पनि कुमारीको पूजा गर्ने प्रचलन भारतमा पनि रहेको बुझिन्छ । त्यस्तै ग्रीक कथामा पनि जिउस र मेथिसको छोरी एथेना पनि कुमारी देवी थिइन । हुन त उनलाई बुद्धिको देवीका रुपमा पूजिने गर्दछ । जापानी पौराणिक कथाहरुमा पनि अमातरासु देवीलाई कुमारी देवीका रुपमा लिने गर्दछन् । श्रृष्टि नै नारी र पुरुषमा अडिएको हुन्छ । तसर्थ कुमारी रहनु श्रृष्टीको बिपरित हुनु पनि हो । तर पनि कुमारीको पूजा गर्ने प्रचलन भने धेरै अगाडि देखि नै रहेको देख्न सकिन्छ । इशा पूर्व छैठौ शताव्दी तिर लेखिएको मानिएको "तैत्तिरीय-आरण्यक" मा शक्ति अर्थात देवीको रुपमा कन्याकुमारीका रुपमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ । यसर्थ कन्याकुमारीलाई देवीको रुपमा शैवहरुको शुरुवाती कालमा नै पूज्न थालेको देखिन्छ । चौथो शताव्दीमा लेखिएको देवी महात्म्यमा सप्तमातृकाको प्र...
Post a Comment
Read more

२०४५ सालको भूकम्प र ह्योजुको हत्या

बि.सं. २०४५ भदौ ५ गते १९८८ अगष्ट २१ आइतवारका दिन बिहान ४:५५ बजे पूर्वी नेपालको उदयपुर केन्द्रविन्दु भएर ६.६ रेक्टरको भूकम्प गएको थियो । यस भूकम्पले गर्दा ७१७ जनाको मृत्यु भएको थियो भने ६,४४५ जना घाइते भएका थिए । यस भूकम्पले गर्दा २२,६६५ घर पूर्ण क्षति भएको थियो भने ४२,४८० घर बस्न नमिल्ने गरि चर्किएका थिए । यस भूकम्पले सबैभन्दा बढि असर धनकुटा र धरानलाई गरेको थियो ।  धरान अत्यधिक तहसनहस नै भएको थियो । सुनसरी जिल्लामा मात्र १३८ जनाको मृत्यु भएको थियो । ३२७ जना गम्भीर घाइते तथा १७९० जना सामान्य घाइते भएका थिए । खासगरी धरानमा धेरै घर चर्किने तथा भत्किने नभए पनि संगैको धनकुटामा भने ३३८७ घर पूर्ण रुपमा क्षति भएको थियो । भूकम्पको क्षतिले भन्दा जनमानसमा बसेको त्रासले धरानका लाहुरे समुदाय पलायन हुन थालेको थियो । इटहरी बजार चम्किनुको मुख्य कारण नै २०४५ सालको भूकम्प थियो ।  सो भूकम्पले गर्दा काठमाडौ देखि पूर्वका २७ जिल्लामा त्यसबेला तीन महिनाका लागि संकटग्रस्त क्षेत्र नै घोषित गरिएको थियो । तर मृत्यु तथा घरको क्षति भने २२ जिल्लामा मात्र भएको थियो । यस भूकम्प पछि प्रधानमन्त्री मरिचमान सिंह...
Post a Comment
Read more

पोखराको ताहामचा

Image
नेवाःहरू संस्कृतीमा धनी छन् । आफ्नो संस्कृती जगेर्ना गर्न नेवाःहरू जति अरू सिपालु हुदैनन् पनि । वर्षको ३६५ दिनमा ३६६ वटा चाड मनाउछन् भनेर नेवाःलाई भन्ने गरिन्छ । त्यसैले त पुरानो कथन छ , " राणा बिग्रियो मोजले नेवाः बिग्रियो भोजले" । नेवाःहरू हरेक अवसरलाई चाडको रूपमा मनाउन अग्रसर हुन्छन् । तर पोखराका छब्बिस कुरियामा बसोबास गर्ने नेवाः जात्रा मनाएर ब्यापार बृद्धी गर्दथे ।   पुराणमा लेखिए अनुसार भाद्र कृष्ण प्रतिपदाको दिन यमलोकको ढोका एक दिनको लागी खुल्दछ यसै अवसरमा आफ्ना मृत आफन्तजनले पनि सहज प्रबेश पाउन भन्नको लागी नेवाः सम्प्रदायमा "साँपारू" मनाउने चलन बस्यो । यस दिन सिङ्गारिएको गाई वा गाईको प्रतिकात्मक रूपमा बनाइएको ताहासाँ तथा दोक चा साँ मा सेतो कपडा भुइसम्म बाँधेर सो समाइ गाईको पुच्छर समातेर बैतरणी तारिनेको रूपमा बजार परिक्रमा गर्ने परम्परा बस्न गयो ।   गाईको रूपमा बनाइने प्रतिकात्मक रूप तिनै शहरमा केही भिन्न देखिन्छ । भक्तपुरमा ताहासाँ (ताहामचा) बनाएर, काठमा डौ मा बालकहरूलाई सिङ्गारेर शिरमा उल्टो पेरूङ्गो राखेर त्यसमा गाईको चित्र टाँसेर तथा पाटनमा बिभिन्न दे...
Post a Comment
Read more

लाखे: भैरव कि राक्षस

Image
निकै प्रचलित छ लाखे । गथामुँग चह्रेका दिन देखि प्राय नेवाः बस्ती रहेको शहरहरुमा लाखे नाचको शुभारम्भ हुन्छ । निकै चाख मानेर बच्चा देखि बुढासम्मका सबैले हेर्ने गर्दछन् । आखिर के छ र यसका प्रमुख आकर्षण हुनु पछाडिको कारण । यसमा लाखेको नाचले वा लाखेको मकुण्डोले वा यसले गर्ने ख्यालठट्टाले गर्दा । प्रश्न जति सहज छ जवाफ सहज छैन । यसको आकर्षणको कारण खासमा अरु नै छ । त्यसै तान्न सक्ने आकर्षण के ले गर्दा भयो होला ?  वास्तवमा लाखे एक प्रेमी हुन् । प्रेममा पागल भएका प्रेमी । मानव बस्तीमा मानव कन्यासंग प्रेम बसेपछि मानव हुन खोजेको राक्षस । साथै राक्षस हुन नचाहेको राक्षस । मानवले स्विकार नगरेर मानव हुन नसकेको राक्षस ।  लाखेका किंवदन्ती भने किसिम किसिमका छन् । कथा भिन्न भिन्न किसिमका छन् । त्यस मध्य एक किंवदन्तीका अनुसारको कथा भने काठमाडौ उपत्यकाकै को हो ।  लाखे एक युवा थिए, राक्षस कूलमा जन्म भएका युवा । ति युवा काठमाडौ उपत्यकाका एक युवती देखेर पागल भएका थिए । उनको रुपमा पागल भएका ति युवा युवतीको प्रेममा फसेर सधै मानव रुप लिएर भेट्न आउँथे । उनकी प्रेमिका एक किसान ज्यापूको छोरी थिइन् नाम ...
Post a Comment
Read more